از جمله سختی ها و دشواریهای زندگی یک مادر در کنار سایر رنج‌ها، مشقت‌ها، شب بیداری‌ها، دلسوزی‌ها و تلاش شبانه‌روزی برای تربیت و تغذیه با شیره جان، تحمل درد زایمان است. درد زایمان به‌حدی شدید است که در معیار های توصیف شدت درد، این درد را شدیدترین و بدنرین درد درنظر میگیرند و شدت سایر انواع درد را نسبت به آن می سنجند. به همین جهت، دانش پزشکی و بخصوص رشته فلوشیپ (فوق تخصصی) کنترل درد[1] برای کنترل دردهای جسمی قدم‌های بزرگی برداشته است.
امروزه دیگر از بیمار انتظار تحمل درد نمی‌رود.کنترل درد چه در اعمال جراحی و پس از آن و چه در بیماری‌های مزمن به‌عهده متخصصین بیهوشی است. امروزه ”کلینیک‌های درد“ در نقاط مختلف دنیا و نیز در کشور ما راه‌اندازی شده اند و این هنر و دانش پزشکان درد است که با به‌کارگیری جدیدترین روش‌ها و با کمترین عارضه دردهای حاد و مزمن را تسکین می‌دهند.
حتی کار به‌جائی رسیده که دردآورترین پدیده فیزیولوژیک یعنی ”زایمان“ نیز ”بیدرد“ اجراء می‌شود. بسیاری از خانم‌هائی که تقاضای جراحی سزارین برای به‌دنیا آوردن فرزند خود دارند، یکی از دلایل مهم این درخواست را ترس از درد زایمان ذکر میکنند و حتی اصرار دارند بیهوش باشند تا هیچ نگرانی از بابت درد نداشته باشند. قابل توجه این خانم‌ها و همفکران ایشان که ”زایمان بیدرد“ هم وجود دارد. یعنی می‌توان زایمان کرد ولی درد نکشید. اگر می‌خواهید با این مقوله بیشتر آشنا شوید نوشته زیر را در فرصت مناسب و با دقت بخوانید:
شروع زایمان با انقباضات رحمی و دردناشی از آن است. در واقع ”درد“ پیامی است که اعلام می‌کند زایمان در حال شروع شدن است. مسلماً پس از آن که این پیام دریافت شد دیگر ضرورتی به تحمل و ادامه آن نیست. به نظر می‌رسد تحمیل درد زایمان به خانم‌ها صرفاً به دلیل طبیعی بودن این روند، تفکری ناآگاهانه و ناشی از عدم معرفی مناسب خدمات سرویس کنترل درد است.
زایمان را به سه مرحله اساسی تقسیم میکنند. مرحله اول با شروع انقباضات رحمی شروع می‌شود که با درد همراه است. در این مرحله انقباضات رحمی سبب چرخش جنین و حرکت آن به سمت پائین یعنی کانال زایمان می‌شود. همچنین با انقباضات رحمی و نزول جنین، گردن رحم باز شده و نهایتاً به قطر حدود 10 سانتیمتر می‌رسد. در اینجا مرحله اول پایان می‌پذیرد.
البته خود این مرحله از نظر کلاسیک شامل دو بخش به اسامی فاز تأخیری و فاز فعال است که توضیح آن در این مقوله نمی‌گنجد. پس از باز شدن کامل گردن رحم، مرحله دوم آغاز می‌شود که جنین در کانال زایمانی به سمت پائین آمده و با ادامه انقباضات رحمی نهایتاً خارج می‌شود، خروج جنین پایان مرحله دوم زایمانی است. مرحله سوم نیز که مرحله پایانی است از خروج جنین تا خروج جفت را شامل می‌شود.
تلاش برای کاهش درد زایمانی به زمان‌های بسیار دور در ملل و فرهنگ‌های کهن مثل مصر، چین و یونان باز می‌گردد. اقدامات زایمان بدون درد مدرن مربوط به آقای جیمز سیمپسون پزشک اسکاتلندی است که در سال 1847 در دو مورد زایمان با استفاده از اتر وکلروفورم موفق شد درد زایمان را کاهش دهد. سپس در سال1853، از کلروفرم برای بیدرد کردن زایمان هشتم ملکه ویکتوریا استفاده کرد.
امروزه در زایمان بیدرد از روش‌های متنوعی مثل بیحسی اپیدورال، بیدردی با گازهای استنشاقی، استفاده از مخدرها، تکنیک‌های تنفسی، ریلکس کردن (relaxation) به روش ”لاماز“ (Lamaze) و... استفاده می‌شود. البته آنچه در اینجا بیشتر مورد توجه است تکنیک بی حسی اپیدورال است که تاثیر بهتر و عوارض کمتری دارد. استفاده از این روش اولین بار حدود 55 سال قبل در کشور آمریکا و انگلستان آغاز شد.
یک‌خانم باردار چه شرایط اولیه‌ای باید داشته باشد تا بتواند کاندیدای مناسبی برای زایمان بیدرد باشد؟
برای اقدام به زایمان بیدرد بیمار باید حتماً در فاز فعال مرحله اول زایمانی باشد، به‌طور‌ی‌که در خانمی که اولین زایمانش است، گردن رحم حدود 5 سانتی متر و در خانم دیگر، حدود 4 سانتی متر باز شده باشد. علاوه بر آن، منعی برای زایمان طبیعی (مثل عدم تناسب اندازه سر نوزاد با اندازه‌های لگن مادر، قرارگیری غیرطبیعی جنین از جمله تولد از طریق پا، دست، شانه یا ...) و همچنین منعی برای به‌کارگیری روش‌های بی حسی از ناحیه کمر وجود نداشته باشد؛ از جمله اختلالات انعقاد خون و عفونت در محل تزریق.
روش اجراء آن چگونه است ؟
همان طور که ذکر شد روش‌های مختلفی برای زایمان بیدرد وجود دارد، اما روش بیحسی اپیدورال تاثیر بهتر و عوارض کمتر ی دارد. در این روش ابتدا بیمار باید آماده شود. در این مرحله توضیحات لازم در خصوص مراحل زایمان و نیز تکنیک بی حسی به خانم باردار داده می‌شود. پس از اخذ رضایتنامه کتبی از خانم باردار و همسرش، ابتدا 500 ـ 400 میلی لیتر سرم نمکی یا سرم رینگر از طریق وریدی تزریق می‌شود.
سپس در حالت نشسته یا خوابیده به پهلو، و با بی حسی موضعی یک لوله باریک به نام کاتتراپیدورال را از ناحیه کمر وارد فضای اطراف نخاع میکنند. این لوله باریک وارد نخاع نمی‌شود، بلکه نوک آن وارد چربی اطراف نخاع می‌شود و به این ترتیب با تزریق داروی بیحسی، اعصابی که از نخاع خارج شده و از این ناحیه عبور میکنند، بی‌حس می‌شوند. در این روش این لوله در پشت بیمار قرار دارد و وی می‌تواند حتی در حین پیشرفت مراحل زایمانی راه برود.
آیا در این روش احتمال صدمه به نخاع وجود دارد ؟
کاتتراپیدورال وارد نخاع نمی‌شود و تنها در چربی دور نخاع قرار می‌گیرد. در ضمن، از نظر آناتومی نخاع در مهره اول و دوم کمری پایان می‌یابد و محل ورود این کاتتر در حدود مهره‌های سوم، چهارم و پنجم کمری است. لذا احتمال صدمه به نخاع کاملاً منتفی است.
آیا می‌توانید در خصوص عوارض احتمالی آن نیز توضیح دهید ؟
عارضه بسیار نادر، سوراخ شدن پرده اطراف نخاع (پرده سخت شامه) است که با سوراخ شدن آن، احتمال بروز سردرد وجود دارد؛ ولی خوشبختانه با اقدامات پیشگیرانه و حفاظتی قابل کنترل است.
در خصوص کمردرد احتمالی نیز باید گفت که در یک زایمان طبیعی نیز حتی بدون به‌کار بردن هیچ تکنیکی احتمال کمردرد 18 ـ 10 درصد است و با اجراء این تکنیک این میزان افزایش پیدا نمی یابد. کمردرد پس از زایمان علت‌های دیگری دارد. از جمله افزایش وزن حین حاملگی، سابقه کمردرد قبلی، سن پائین، فشرده شدن اعصاب بین سر نوزاد و لگن مادر. برای پیشگیری از بروز این کمردرد بهتر است به هنگام جابه‌جا کردن بیماران دقت بیشتری به‌عمل آورد و در دوران بارداری و پس از زایمان، ورزش هایی برای تقویت عضلات اطراف ستون مهره ها انجام داد.
آیا این روش در مقایسه با زایمان طبیعی یا سزارین می‌تواند خطر یا عارضه‌ای برای جنین داشته باشد ؟
مطالعات وسیعی در این زمینه انجام شده است. تنها در تعداد بسیار کمی از آنها افزایش زمان مرحله دوم زایمان به میزان 40 ـ 20 دقیقه گزارش شده است که البته زمان بسیار طولانی هم به‌نظر نمی‌رسد. این در حالی است که در روش سزارین خطرات عمده‌ای مادر را تهدید می‌کند، از جمله خطر استفراغ در حین بیهوشی و بازگشت محتویات معده به مجاری هوائی و ریه که می‌تواند باعث خفگی، عفونت و عوارض جبران‌ناپذیری شود.
زایمان بیدرد چه برتری‌هائی در مقایسه با زایمان طبیعی دارد ؟
با بروز درد یک‌سری موادشیمیائی در بدن آزاد می‌شود. این مواد تأثیرات منفی و مخرب بر روند انقباضات دارد. با حذف این عوامل می‌توان انقباضات هماهنگ تر و موثرتری داشت. در واقع، ظاهراً می‌توان مرحله اول زایمانی را تسریع کرد. علاوه بر این، حذف درد یا فراهم کردن شرایط روحی بسیار مناسب‌تر، مادر را در فرآیندهای بعد از زایمان در رابطه با نوزاد آماده‌تر میسازد.
این روش در مقایسه با جراحی سزارین چه مزایائی دارد ؟
یکی از مزایای زایمان بیدرد کاهش تقاضا برای انجام سزارین‌های غیرضروری است. در حال حاضر، درصد قابل توجهی از خانم‌ها برای فرار از درد زایمان از پزشک خود تقاضای ختم حاملگی با روش سزارین را دارند. علاوه بر این، در حاملگی‌های پرخطر مثل مادر مبتلا به بیماری‌های قلبی و مسمومیت و فشارخون حاملگی، می‌توان با حذف درد تأثیرات منفی زایمان روی سیستم قلب و عروق مادر را کاهش داد.
نقش متخصص بیهوشی دقیقاً چیست ؟
متخصص بیهوشی با توضیحات جامع و کافی و متناسب با فرهنگ بیمار، وی را از فرآیند زایمان و نیز روش زایمان بی درد آگاه میسازد. پس از آ‌ن‌که متخصص زنان و زایمان آغاز روند زایمان را تأیید کرد، متخصص بیهوشی تکنیک تعبیه کاتتراپیدورال را در ناحیه کمر به اجراء درآورده و تزریق داروی بیحسی را انجام می‌دهد و تا انتهای زایمان وضعیت عمومی، وضعیت بی دردی و علایم حیاتی بیمار را تحت نظر دارد.
این روش نیاز به تزریقات مکرر دارد و لازم است متخصص بیهوشی 20 ـ 10 دقیقه پس از هر تزریق علائم حیاتی بیمار مثل ضربان قلب، فشارخون و تنفس بیمار را دقیقاً تحت نظر داشته باشد.
با این اوصاف روش زایمان بیدرد بسیار مطلوب و مفید است، اما به‌نظر می‌رسد در کشور ما چندان رواج نداشته باشد، در این‌باره آماری وجود دارد ؟
در این مورد در کشور ما بررسی آماری صورت نگرفته است، اما در هر صورت بسیار نا امیدکننده است. در کشورهای پیشرفته حداقل از یکی از روش‌های ذکر شده (داروهای تزریقی وریدی، گازهای استنشاقی، هیپنوتیزم، تکنیک لاماز، طب سوزنی و بیحسی اپیدورال) برای بی درد کردن زایمان استفاده می‌شود.
در کشور ما حتی اگر به دلیلی امکان استفاده از تکنیک بیحسی اپیدورال وجود نداشته باشد، می‌توان از سایر روش‌ها استفاده کرد. به‌نظر می‌رسد که نیاز به یک کار فرهنگی و تبلیغی گسترده از طریق رسانه های عمومی و نشریات باشد تا مردم هر چه بیشتر با این روش آشنا شوند.
منبع :
http://www.persiapain.com
تذکر مهم شما نمی توانید با تکیه بر مطالبی که در سایت e پزشک منتشر می شود مبادرت به خود درمانی کنید.